Xác ướp Ai Cập là một trong những câu đố dành cho khoa học cũng như nhân loại. Sau hàng ngàn năm, có những thứ vẫn khiến chúng ta vẫn phải ‘bó tay’.
Xác ướp Ai Cập chứa đựng nhừng bí mật vượt thời gian. Ảnh: Britannica
Đối với nhiều người, các xác ướp luôn gắn với những điều kỳ dị. Mọi người thường liên tưởng đến hình ảnh một xác chết quấn vải lanh đang di chuyển quanh một ngôi đền cổ.
Thật vậy, trong nhiều thập kỷ, xác ướp đã xuất hiện trong các bộ phim kinh dị và các tác phẩm văn học thuộc nhiều thể loại khác nhau. Do chịu ảnh hưởng từ các phương tiện truyền thông, nhiều người thậm chí còn đặt ra câu hỏi xác ướp Ai Cập có thật không?
Vậy xác ướp Ai Cập là gì? Bí ẩn xác ướp Ai Cập có những gì? Chúng ta sẽ cùng khám phá ở ngay dưới đây.
1. Xác ướp Ai Cập là gì?
Các phương pháp xử lý tử thi mà người Ai Cập cổ đại sử dụng được gọi là ướp xác. Để tạo ra xác ướp Ai Cập cổ đại, người ta đã sử dụng quy trình đặc biệt.
Họ đã loại bỏ độ ẩm khỏi cơ thể, giữ cho thi thể ở trạng thái khô ráo để ngăn ngừa tình trạng bị phân hủy. Trong tôn giáo của người Ai Cập cổ đại, điều quan trọng là bảo quản thi thể người chết theo cách giống như sống nhất có thể.
Công nghệ bảo quản thi thể của người xưa thành công đến mức ngày nay chúng ta có thể tìm thấy hình ảnh xác ướp Ai Cập nguyên vẹn dù họ đã qua đời hơn 3.000 năm trước.
Ướp xác là nghi thức phổ biến ngay từ những ngày đầu trong lịch sử Ai Cập cổ đại. Những xác ướp sớm nhất từ thời tiền sử phần lớn là do ngẫu nhiên. Chúng hình thành nhờ cát và không khí khô do điều kiện tự nhiên.
Khoảng năm 2600 trước Công nguyên, trong Vương triều thứ tư và thứ năm, người Ai Cập đã bắt đầu ướp xác người chết một cách có chủ đích. Nghi thức này tiếp tục và phát triển trong hơn 2.000 năm, vào thời kỳ La Mã và phát triển theo nhiều hướng khác nhau.
Trong mỗi giai đoạn khác nhau, chất lượng xác ướp cũng không giống nhau. Chúng phụ thuộc vào tập quán, kỹ thuật cũng như điều kiện tự nhiên ở khu vực đó.
2. Bí ẩn xác ướp Ai Cập hàng nghìn năm
Khám phá xác ướp vẫn luôn là chủ đề bất tận. Vì đằng sau đó ẩn chứa nhiều điều mà con người hiện đại chưa hề biết tới. Dưới đây là 5 xác ướp bí ẩn và kỳ lạ nhất được phát hiện từ trước đến nay.
2.1. Lời nguyền xác ướp
Lời nguyền của vua Tut đã gây chấn động một thời. Ảnh: Somag News
Xác ướp của vua Tutankhamun được nhà khảo cổ học người Anh Howard Carter và cộng sự của ông là Lord Carnavon phát hiện vào năm 1922. Tutankhamun lên nắm quyền trị vì vương quốc khi mới 9 tuổi và trị vì trong một thập kỷ, chỉ sau khi chết do bị thương trong quá trình săn bắn.
Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là sau phát hiện vài tháng, Lorn Carnavon đã chết do bị muỗi đốt. Không lâu sau, nhà khảo cổ kia cũng tử vong, làm dấy lên huyền thoại về lời nguyền của xác ướp. Điều khiến người ta nghi ngờ hơn là những thành viên trong đoàn khảo cổ đều qua đời một cách kỳ quái.
Đến nay, vẫn chưa ai giải thích được sự kiện này.
2.2. Xác ướp duy nhất được cấp hộ chiếu
Xác ướp của Pharaoh Ramses II – một trong những nhà cai trị quyền lực nhất của nền văn minh Ai Cập – đã bị xuống cấp nghiêm trọng 3000 năm sau khi ông qua đời và cần được trùng tu. Các chuyên gia vào thời điểm đó muốn vận chuyển xác ướp đến Paris, Pháp, nơi họ sẽ làm việc trên nó và đưa nó về trạng thái ban đầu.
Tuy nhiên, vào thời điểm này các quy tắc của Ai Cập yêu cầu bất kỳ ai – dù sống hay đã chết – phải có hộ chiếu để rời khỏi đất nước. Sau hàng tấn giấy tờ, cuối cùng, ông là xác ướp đầu tiên được cấp hộ chiếu vào năm 1974. Hộ chiếu có tên nghề nghiệp của ông là ‘Vua (Đã chết)’.
Hộ chiếu của xác ướp Pharaoh Ramses II . Ảnh: The Heritage Daily
2.3. Xác ướp được giấu ở nơi khác
Hatshepsut là một xác ướp nữ được Howard Carter phát hiện năm 1902. Tuy nhiên, cỗ quan tài của người phụ nữ này lại trống rỗng.
Các chuyên gia đã khai quật một ngôi mộ khác có hai quan tài. Một trong hai được xác định là người thầy thuốc của nữ hoàng và xác ướp còn lại không xác định.
Vào năm 2006,cựu Bộ trưởng Bộ Ngoại giao về Cổ vật, Zahi Hawass đã tìm thấy một chiếc răng hàm trong hộp gỗ có tên của Hatshepsut. Kết quả cho thấy nó vừa khít với hàm trên của xác ướp không xác định. Nhờ vậy, các chuyên gia đã tìm ra xác ướp của Hatshepsut và kết thúc cuộc tìm kiếm.
2.4. Xác ướp đang mang thai
Các nhà nghiên cứu ở Ba Lan đã bắt gặp một xác ướp Ai Cập cổ đại được ướp xác khi cô đang mang thai. Lần đầu tiên trên thế giới phát hiện ra một xác ướp như vậy. Phân tích của các nhà nghiên cứu cho thấy rằng người phụ nữ này ở trong khoảng 20 đến 30 tuổi.
Nhìn vào kích thước hộp sọ của đứa trẻ, các nhà nghiên cứu cho rằng người phụ nữ này đã mang thai từ 26 đến 28 tuần.
Xác ướp mang thai chưa từng gặp trước đây. Ảnh: CNN
2.5. Xác ướp lâu đời nhất từ trước đến nay
Xác ướp có niên đại lâu nhất mà con người tìm thấy hiện là Xác ướp Hang Thần. Các nhà khảo cổ học Sydney và Georgia Wheeler đã khai quật xác ướp vào năm 1940 tại Spirit Cave ở Fallon, Nevada, Hoa Kỳ.
Phân tích của các chuyên gia cho thấy xác ướp gần 10.600 năm tuổi và có liên quan đến một bộ lạc thổ dân châu Mỹ – Bộ lạc Fallon Paiute-Shoshone ở Nevada. Theo các chuyên gia, người này 40 tuổi khi chết.
3. Ai được ướp xác?
Mặc dù xã hội cổ đại xưa dân số khá đông đúc, song không phải ai sau khi qua đời cũng được ướp xác. Những người được sử dụng nghi thức này thường có thân thế đặc biệt và nắm trong tay nhiều quyền lực.
Do đó, các nghi lễ dành cho một xác ướp cũng được tổ chức rất cầu kỳ.
Nhưng tại sao phải bảo quản xác? Người Ai Cập tin rằng xác ướp là nơi trú ngụ của linh hồn. Nếu cơ thể bị phá hủy, linh hồn cũng sẽ tan biến. Quan niệm về “linh hồn” được chia ra làm 3 phần chính: Ka, ba và akh.
Ka gắn bó với thực tại, sẽ ở lại trong ngôi mộ và cần các lễ vật và đồ vật ở đó. Ba, hay “linh hồn”, đã tự do bay ra khỏi lăng mộ. Cuối cùng là akh, “linh hồn” phải đi xuyên qua Thế giới ngầm để đến Sự phán xét cuối cùng và lối vào Thế giới bên kia. Đối với người Ai Cập, cả ba đều rất cần thiết.
3.1. Thân thế người được ướp xác
Các cuộc khai quật xác ướp Ai Cập cổ đại đã tìm ra những manh mối về những người đặc biệt này. Theo đó, người được ướp xác chủ yếu là các vị vua hoặc hoàng tộc. Ngoài ra, những người có địa vị cao trong xã hội như pháp sư, thầy thuốc cũng được đặc cách ướp xác.
Sau khi chết, các pharaoh của Ai Cập thường được ướp xác và chôn cất trong những ngôi mộ được thiết kế phức tạp. Nhìn chung, ướp xác đòi hỏi kỹ thuật cao cùng nhiều nguyên liệu hiếm có. Bởi vậy, quá trình bảo quản thi thể rất tốn kém, vượt quá khả năng của nhiều người.
Các loài vật cũng được ướp xác. Ảnh: Business Insider
Không dừng lại ở đó, người Ai Cập cổ đại cũng ướp xác một số động vật. Ví dụ, người ta đã tìm thấy xác ướp của những con bò đực linh thiêng, khỉ đầu chó, mèo, chim và cá sấu… Trong quan niệm của người xưa, những loài vật này có ý nghĩa tôn giáo và được cho là sẽ đi theo linh hồn của con người sang thế giới bên kia.
3.2. Nghi lễ rước xác ướp Ai Cập
Theo tờ Washington Post, vào ngày 3/4/2021, một đám rước gồm 22 xác ướp hoàng gia Ai Cập cổ đại đã tiến hành xuất phát trung tâm thành phố Cairo đến một bảo tàng mới cách đó khoảng 5 km.
Vào lúc 8 giờ tối, các xác ướp – 18 vị vua và 4 vị hoàng hậu – rời Bảo tàng Ai Cập màu vàng son nổi tiếng gần Quảng trường Tahrir, nơi họ đã yên nghỉ trong nhiều thập kỷ. Mỗi chiếc quan tài được chở trên một chiếc xe màu vàng và xanh được trang trí đặc biệt giống như những chiếc thuyền.
Sự kiện trị giá hàng triệu đô la – được gọi là Cuộc diễu hành vàng của các Pharaoh – đã được chuẩn bị trong nhiều tháng. Buổi lễ được dàn dựng công phu cũng là một phương tiện dân tộc để làm nổi bật vị trí của Ai Cập trong lịch sử.
Sự kiện này không chỉ đưa các pharaoh đến nơi an nghỉ mới mà còn tái hiện lại nghi lễ rước xác ướp cổ đại. Người ta đã chuẩn bị những cỗ xe ngựa kéo và hàng trăm người mặc trang phục truyền thống của người Ai Cập cổ đại.
Các phương tiện di chuyển vòng quanh Quảng trường Tahrir, tâm điểm của cuộc cách mạng Ai Cập, mà hiện nay là trung tâm của một đài tưởng niệm cổ và bốn bức tượng nhân sư đầu ram. Đèn lũ chiếu vào bầu trời đêm khi những ánh sáng vàng và xanh dương thắp sáng cả khu vực.
Nghi lễ được tổ chức long trọng và giống như thật. Ảnh: BBC
Các xác ướp, được chở trong những chiếc hộp chứa đầy nitơ và xe của họ được trang bị bộ giảm xóc đặc biệt để bảo vệ hài cốt hàng nghìn năm tuổi. Thậm chí ngay cả tuyến đường của họ cũng mới được trải nhựa để đảm bảo an toàn cho các xác ướp bên trong.
Các xác ướp trong đám rước được xếp theo thứ tự thời gian từ những người cai trị lâu đời nhất. Nằm ở vị trí đầu tiên là Seqenenre Taa, vị vua của Vương triều thứ 17 ở thế kỷ 16 trước Công nguyên. Người cuối cùng là pharaoh Ramses IX của thế kỷ 12 trước Công nguyên.
Trong số đó có những người cai trị nổi tiếng nhất của Ai Cập cổ đại như Ramses II. Ông được coi là pharaoh vĩ đại nhất của thời kỳ Tân Vương quốc. Bên cạnh đó còn có Nữ hoàng Hatshepsut, người trị vì vào thời kỳ mà các nữ pharaoh rất hiếm.
4. Quy trình ướp xác
Như chúng ta đã biết, ướp xác là một trong những phương pháp phức tạp nhất. Ban đầu nó chỉ dành cho những người trong hoàng gia. Sau này, các nhà khoa học đã khám phá xác ướp Ai Cập cũng như cách người ta tạo ra chúng.
Quy trình ướp xác bao gồm nhiều thủ tục phẫu thuật. Các bộ phận như não, ruột và các cơ quan quan trọng khác đã được gỡ bỏ, rửa sạch trong rượu cọ, và được đặt trong lọ, được gọi là những chiếc bình chứa đầy các loại thảo mộc. Não đã được loại bỏ bằng cách cẩn thận đưa các dụng cụ có móc đặc biệt lên qua lỗ mũi để lấy ra các mảnh mô não. Đó là một ca phẫu thuật tinh vi, có thể dễ dàng làm biến dạng khuôn mặt.
Sau đó họ loại bỏ các cơ quan ở bụng và ngực thông qua một vết cắt thường được thực hiện ở bên trái của bụng. Người ta chỉ để lại trái tim vì tin rằng nó là trung tâm của con người và trí thông minh.
Những thứ này được chôn cùng với xác ướp. Ở những xác ướp sau này, các cơ quan nội tạng đã được xử lý, bọc và thay thế bên trong cơ thể. Mặc dù vậy, những chiếc bình không sử dụng vẫn tiếp tục là một phần của nghi lễ chôn cất.
Phần cơ thể còn lại sẽ chứa đầy bột của nhựa cao su, các loại nhựa thơm và nước hoa khác. Các vết rạch sẽ được xử lý gọn gàng. Tiếp đó, cơ thể được bao phủ trong natron cho đến khi khô hoàn toàn. Sau bước này, người ta sẽ vệ sinh lại một lần nữa để quấn trong băng bông, nhúng vào chất bảo quản, cuối cùng là chôn cất.
Ngoài ra còn có một quy trình “tiết kiệm” hơn. Người ta sẽ dùng dầu tuyết tùng tiêm vào cơ thể người đã khuất và đặt thi thể trong nitre trong 70 ngày. Khi cơ thể đã được loại bỏ, dầu đã bị rút cùng với các bộ phận thịt của cơ thể, do đó chỉ có da và xương.
Hình minh họa quá trình ướp xác. Ảnh: Egy King
Phương pháp thứ ba, thường được áp dụng cho những thường dân. Theo đó, họ sẽ tẩy ruột và phủ nitre lên cơ thể trong thời gian nhất định.
Quá trình ướp xác thường kéo dài khoảng 70 ngày. Các linh mục đặc biệt làm công việc ướp xác, xử lý và quấn xác. Ngoài việc biết các nghi lễ chính xác và những lời cầu nguyện được thực hiện ở các giai đoạn khác nhau, các linh mục cũng cần có kiến thức chi tiết về giải phẫu người.
Những người ướp xác tiếp theo đã loại bỏ tất cả độ ẩm khỏi cơ thể. Để làm cho xác ướp trông tự nhiên hơn, những vùng bị thiếu trên cơ thể được lấp đầy bằng vải lanh và các vật liệu khác. Ngoài ra, người ta còn thêm mắt giả cho xác ướp.
Tiếp theo, việc quấn vải được tiến hành. Mỗi xác ướp cần số vải lanh vô cùng lớn, con số có thể lên đến hàng trăm. Các linh mục cẩn thận quấn những dải vải lanh dài quanh cơ thể, đôi khi còn quấn riêng từng ngón tay và ngón chân trước khi quấn toàn bộ bàn tay hoặc bàn chân.
Để bảo vệ người chết khỏi bị nhầm lẫn, người ta đặt những chiếc bùa hộ mệnh giữa các bọc và những lời cầu nguyện cũng như những lời ma thuật được viết trên một số dải vải lanh. Cuối cùng, các linh mục quấn tấm vải cuối cùng hoặc tấm vải liệm vào vị trí và cố định bằng dải vải lanh.
Các linh mục chuẩn bị xác ướp không phải là những người duy nhất bận rộn trong thời gian này. Mặc dù việc chuẩn bị lăng mộ thường đã bắt đầu từ rất lâu trước khi người đó thực tế đã chết, giờ đã đến hạn chót, và các thợ thủ công, công nhân và nghệ sĩ làm việc nhanh chóng. Có rất nhiều thứ được đặt trong lăng mộ mà một người sẽ cần ở Thế giới bên kia.
Đồ đạc và tượng đã được chuẩn bị sẵn sàng; các bức tranh tường về các cảnh tôn giáo hoặc hàng ngày đã được chuẩn bị; và danh sách thức ăn hoặc lời cầu nguyện đã hoàn thành. Các linh mục sẽ là người thực hiện các nghi thức tôn giáo đặc biệt tại lối vào của lăng mộ. Phần quan trọng nhất của buổi lễ được gọi là “Mở miệng”.
Một linh mục sẽ chạm vào các bộ phận khác nhau của xác ướp bằng một công cụ đặc biệt để “mở” những bộ phận đó của cơ thể cho những giác quan được hưởng trong cuộc sống ở thế giới khác.
Bằng cách chạm cây đàn vào miệng, người chết giờ có thể nói và ăn. Bây giờ anh ấy đã sẵn sàng cho cuộc hành trình đến Thế giới bên kia. Xác ướp được đặt trong quan tài đặt tại phòng chôn cất và lối vào được bịt kín
Những phong tục chôn cất phức tạp như vậy có thể cho thấy rằng người Ai Cập quan tâm đến những điều sẽ xảy ra sau khi qua đời. Họ đã sớm lên kế hoạch cho cái chết của mình và chuẩn bị kỹ lưỡng khi bước sang Thế giới bên kia.
5. Xác ướp viết lại lịch sử
Mohamed Mujahid, một nhà khảo cổ học nổi tiếng, sau khi phân tích xác ướp 4.000 năm tuổi của nhà quý tộc Ai Cập có tên Khuwy đã đưa ra một tuyên bố “động trời”.
Xác ướp được phát hiện vào năm 2019 này được phủ một lớp keo tổng hợp chất lượng cao (hay còn gọi là resin) và một lớp vải lanh. Điều này hoàn toàn khác biệt vì những xác ướp phát hiện trước đây chỉ được phủ bằng nhựa cây thông thường.
Xác ướp sử dụng nguyên liệu mới lạ. Ảnh: The Guardian
Các chuyên gia cho biết: “Chúng ta cần nghiên cứu thêm để đưa ra kết luận chắc chắn khám phá này. Nếu đây thực sự là xác ướp từ thời Cổ Vương quốc Ai Cập, thì tất cả các cuốn sách về quá trình ướp xác và lịch sử của Cổ Vương quốc cần được sửa đổi”.
Hơn nữa, một đại diện của nhóm nghiên cứu còn cho rằng, keo tổng hợp resin cũng khiến các nhà khoa học phải xem xét lại các tuyến đường thương mại liên quan thời bấy giờ. Đây hứa hẹn sẽ là một khám phá mang tính lịch sử.
Theo thông tin được chia sẻ, ngôi mộ được tìm thấy trong một khu “nghĩa địa khổng lồ” ở Saqqara, phía Nam Cairo. Nơi đây nổi bật nhờ vào thiết kế và màu sắc hoàn toàn khác biệt.
Các nhà khảo cổ cho hay, ngôi mộ có hình chữ L và còn lưu giữ những bức tranh được bảo quản tốt. Hiện nay vẫn còn nhiều nghi vấn về lai lịch cũng như bí mật về xác ướp này.
Các chuyên gia vẫn đang tiếp tục làm việc để tìm ra câu trả lời.
Có thể nói, xác ướp Ai Cập là một trong những phát minh vĩ đại của loài người. Nó không chỉ là biểu tượng của văn hóa mà còn là minh chứng cho sự thông minh vượt bậc của người xưa. Cho đến nay, những bí mật về xác ướp Ai Cập vẫn chưa thể giải mã hoàn toàn. Việc nghiên cứu trong tương lai hứa hẹn sẽ mở ra những trang sử mới mà chúng ta chưa từng biết.
Nguồn: SH
- Vì sao Đế chế Khmer cổ buộc phải dời đô, để rồi sụp đổ?
- Tìm thấy phòng bí mật bên trong lăng mộ Tần Thủy Hoàng?
- Bí ẩn về thi thể trong ngôi mộ cổ: Mặc long bào dù không phải hoàng đế