Nhà thiên văn học người Đức Johannes Hevelius đã sử dụng kính hiển vi để lập bản đồ chi tiết đầu tiên về vệ tinh tự nhiên của Trái đất.
Bề mặt Mặt trăng trong bản thảo của Hevelius. (Ảnh: Amusing Planet)
Chỉ với một thước đo độ và vòng ngắm chuẩn, Hevelius biên soạn danh mục hơn 1.500 ngôi sao với độ chính xác chưa từng có. Đó là bản đồ thiên thể toàn diện nhất ở thời kỳ đó. Tuy nhiên, thông qua sử dụng kính hiển vi, Hevelius được biết tới như “cha đẻ của bản đồ Mặt trăng”. Ông đã tạo ra bản đồ chi tiết đầu tiên về Mặt trăng, ghi lại mọi miệng hố, sườn dốc và thung lũng mà ông có thể quan sát được bằng kính hiển vi.
Hevelius sinh năm 1611 ở Danzig, Ba Lan. Cha Hevelius sở hữu một nhà máy bia phát đạt và muốn con trai trở thành thương nhân giống ông. Năm 19 tuổi, Hevelius theo học luật ở Đại học Leiden. Hevelius quay lại Gdańsk năm 1634 và trở thành người nấu bia nhưng thầy giáo toán học của ông là Peter Krüger đã truyền cảm hứng để ông theo đuổi ngành thiên văn học.
Năm 1641, Hevelius xây dựng một đài quan sát trên mái ba ngôi nhà liền kề mà ông sở hữu ở Gdańsk. Ông sắm nhiều thiết bị tối tân cho đài quan sát, bao gồm kính viễn vọng Kepleria lớn có tiêu cự 46 m. Đài quan sát này có tên Sternenburg nghĩa là “Lâu đài sao”, và trở thành một trong những đài quan sát tốt nhất châu Âu thời đó, từng đón vua Ba Lan John III Sobieski và nhà thiên văn học người Anh Edmond Halley.
Một trong những công trình lớn đầu tiên của Hevelius là bản đồ Mặt trăng. Thông qua quan sát với kính hiển vi, Hevelius dành vô số đêm để vẽ bề mặt Mặt trăng, tương tự Galileo trước đó 4 thập kỷ, nhưng chất lượng công trình của Hevelius vượt xa nhà thiên văn học người Italy. Khi Hevelius gửi bản vẽ cho bạn ông là Peter Gassendi, nhà thiên văn học ở Paris, Gassendi ấn tượng tới mức khích lệ bạn mình tiếp tục dự án.
Hevelius tiếp tục lập bản đồ Mặt trăng, tạo ra bản khắc đồng cho mọi bản thảo. Sau 5 năm, ông tạo ra khoảng 40 bản khắc. Chúng tạo thành bản đồ chi tiết chính xác đầu tiên về bề mặt Mặt trăng. Hevelius công bố công trình dưới tên Selenographia.
Hevelius cũng đặt tên cho hàng chục địa hình trên Mặt trăng. Nhưng phần lớn tên gọi trở nên lỗi thời do dựa theo địa lý trên Trái đất và bị thay thế sau đó. Tuy nhiên, một số tên gọi vẫn được sử dụng ngày nay như cách dùng từ “Alps” để chỉ những ngọn núi ở Mặt trăng.
Năm 1679, một trận hỏa hoạn ở nhà riêng và đài quan sát đã thiêu rụi tất cả thiết bị và sách của Hevelius. Tuy nhiên, con gái của Hevelius giữ được danh mục các ngôi sao Catalogus Stellarum Fixarum. Bản thảo này đang được lưu giữ tại Đại học Brigham Young. Hevelius qua đời năm 1687.
Nguồn: KH
- Thời gian phải chăng chỉ là huyễn cảm của nhân loại?
- Thử nghiệm điên rồ về “đội quân bất tử”: Không phải là con người?
- Khám phá bất ngờ giải mã bí ẩn bên trong ngôi mộ của Tutankhamun