Người Maya đã từng xây dựng một nền văn minh ngoạn mục ở một trong những môi trường khắc nghiệt nhất thế giới. Làm thế nào họ có thể tồn tại và phát triển, đó luôn là một điều bí ẩn. Giờ đây, các nhà nghiên cứu của Mỹ tin rằng các hệ thống lọc nước sáng tạo của người Maya đã cung cấp cho họ nguồn nước uống an toàn – điều rất quan trọng cho sự thành công của nền văn minh huy hoàng này.
Người Maya đã xây dựng nên các thành phố vĩ đại trên một môi trường toàn núi đá vôi với lượng nước vô cùng hạn chế. Một trong những thành phố lớn nhất của họ, Tikal, được người Maya gọi là Yax Mutal, là một thành phố khổng lồ và những tàn tích của nó hiện nằm ở Bắc Guatemala. Đây là Di sản Thế giới được UNESCO công nhận và nổi tiếng với các kim tự tháp bậc thang. Làm thế nào để cung cấp nước cho một thành phố lớn với dân cư đông đúc như vậy trong một môi trường khí hậu khô cằn và thường xuyên bị hạn hán luôn là một bí ẩn.
Thành phố Maya trên vùng đất hoang vắng
“Nước uống của Tikal rất dễ bị ô nhiễm”, theo nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Nature. Điều này đồng nghĩa với việc người Maya bắt buộc phải phát triển một hệ thống lọc nước để duy trì cho thành phố của họ. Một nhóm liên ngành của Đại học Cincinnati đã phát hiện ra bằng chứng cho thấy người Maya đã phát triển một hệ thống lọc nước tinh vi ngoài sức tưởng tượng từ hàng ngàn năm trước.
Nhóm nghiên cứu UC đã thực hiện các phân tích thời gian và khoáng vật học trên ba hồ chứa từ các khu vực khác nhau của vùng trũng Maya. Chúng có niên đại từ thời kỳ Maya cổ đại cho đến thời kỳ suy tàn của Tikal vào thế kỷ 12 sau Công nguyên. Nhóm nghiên cứu đã tiến hành kiểm tra tính chất khoáng của các hồ chứa bằng phân tích nhiễu xạ tia X. Trên cát của một trong những hồ chứa là hồ Corriental, họ đã phát hiện một số kết quả đáng kinh ngạc.
Bộ lọc tự nhiên
Các nhà nghiên cứu đã tìm thấy thạch anh cùng với zeolit. Theo một bài báo của Đại học Cincinnati, đây là “một hợp chất tinh thể bao gồm silic và nhôm”. Những khoáng chất này được sử dụng trong lọc nước. Kenneth Barnett Tankersley, tác giả chính của nghiên cứu, được The Science Times trích dẫn cho biết “Các bộ lọc sẽ loại bỏ các vi khuẩn có hại, các hợp chất giàu nitơ, kim loại nặng như thủy ngân và các chất độc khác khỏi nước”.
Sơ đồ giả thuyết về hệ thống lọc nước cổ đại ở Tikal (Ảnh: Kenneth Barnett Tankersley/Nature)
Điều thú vị là hệ thống lọc nước Maya vẫn còn hiệu quả cho đến ngày nay nhưng nó đã được tạo ra cách đây hơn 2.000 năm. Các khoáng chất sẽ hoạt động như một cái sàng. Các nhà điều tra đã xác định cách người Maya có thể đảm bảo nguồn cung cấp nước an toàn và điều này rất quan trọng trong sự phát triển nền văn minh của họ.
Viết lại Lịch sử
Các nhà nghiên cứu đã viết trên tạp chí Nature rằng “Zeolite từ lâu đã được công nhận là một khoáng chất có đặc tính hấp thụ tuyệt vời”. Người La Mã và Hy Lạp đã sử dụng nó trong xi măng. Các nhà nghiên cứu cũng tuyên bố trên tạp chí Nature rằng “Tuy nhiên, người ta cho rằng zeolit không được sử dụng để lọc nước cho đến đầu thế kỷ XX”. Người ta cũng tin rằng phương pháp lọc nước đã được phát minh ở châu Âu hoặc châu Á.
Lịch sử hiện đã được các nhà nghiên cứu viết lại. Như họ đã viết trên tạp chí Nature “Hệ thống lọc zeolite biểu kiến tại hồ chứa Tikal’s Corriental là ví dụ lâu đời nhất được biết đến về lọc nước ở Tây Bán cầu”. Họ cũng tìm thấy bằng chứng về việc sử dụng zeolite đầu tiên trong hệ thống lọc nước Maya. Đây là minh chứng cho khả năng của người Maya trong việc thích ứng với môi trường và sử dụng hiệu quả các nguồn lực.
Giáo sư địa lý Nicholas Dunning của UC và một phần của nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra cách người Maya tìm ra đặc tính và cách sử dụng zeolit cùng thạch anh trong lọc nước qua nghiên cứu nguồn nước trên ‘một dải núi lửa lộ thiên, phong hóa của các hạt thạch anh và zeolit’ tại Bajo de Azúcar, cách một khoảng không xa đến tàn tích của Tikal, UC News đưa tin. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng khoáng chất của nguồn nước tự nhiên này rất giống với hồ chứa Corriental.
Thiên tài lọc nước Maya
Có vẻ như người Maya đã thấy nước ở Bajo de Azúcar sạch như thế nào. Họ phát hiện ra rằng zeolit và thạch anh có thể lọc nước. Các nhà nghiên cứu tuyên bố rằng “Có thể thông qua quan sát thực nghiệm, người Maya cổ đại đã phát hiện vật liệu đặc biệt này có khả năng làm nước sạch và đã thử nghiệm thành công rồi đưa vào sử dụng”.
Các nhà nghiên cứu của UC: Nicholas Dunning, Vernon Scarborough và David Lentz đã thiết lập thiết bị để lấy mẫu trầm tích trong quá trình nghiên cứu thực địa của họ tại Tikal (Ảnh màn hình: ancient-origins)
Họ vận chuyển zeolit trên những địa hình gồ ghề đến bể chứa. Sau đó, nó được đặt trong bể tạo thành một phần của nguồn cung cấp nước ở Tikal. Dunning nói với UC News rằng Maya “có các bể lắng nơi nước sẽ chảy về trước khi vào bể chứa”.
Sự sụp đổ của nền văn minh Maya
Theo thời gian, nhiều hồ chứa đã bị ô nhiễm bởi thủy ngân có lẽ là hệ quả từ quá trình sản xuất thạch cao của người Maya mà họ sử dụng trên các ngôi đền của mình. Trong một báo cáo trước đây của Đại học Cincinnati được xuất bản bởi Ancient Origins, các nhà nghiên cứu cho rằng ‘Trong các trận mưa bão, thủy ngân bị rò rỉ vào các hồ chứa, nơi nó lắng đọng trong các lớp trầm tích trong nhiều năm’ nguồn cung cấp gần thành phố lớn Tikal. Trong khi các hồ chứa xa hơn như Corriental vẫn không bị ô nhiễm, thì những hồ gần Tikal hơn đều bị ô nhiễm.
Nhiều người tin rằng việc không duy trì được độ tinh khiết của nguồn nước là nhân tố chính dẫn đến sự sụp đổ của Tikal. Việc thiếu nước sạch có nghĩa là người dân sẽ phải rời thành phố. Theo thời gian, điều này dẫn đến sự bỏ hoang của Tikal, khi người dân bỏ thành phố vào rừng rậm. Đô thị Maya đã hoàn toàn bị bỏ hoang trong nhiều thế kỷ và chỉ được khám phá vào thế kỷ 19. Số phận của Tikal là một bài học cần thiết cho xã hội hiện đại để trở nên bền vững hơn.
Nguồn: DKN
- Kỹ nữ Nhật Bản thời xưa tránh thai: 4 biện pháp và cách phá thai rùng rợn
- Câu chuyện li kì về bộ ấn kiếm quý giá từng khiến vua Bảo Đại và con trai kiện nhau
- Khufu – Con thuyền đưa Pharaoh Ai Cập sang thế giới bên kia