Có niên đại ít nhất là 3.600 năm, đĩa trời Nebra (Nebra Sky Disk) được xem là bản đồ sao thiên văn lâu đời nhất về các hiện tượng của vũ trụ. Theo đó, chiếc đĩa này là hình ảnh mô tả bầu trời đêm lâu đời nhất do con người tạo ra, đĩa Nebra được dùng để đo góc của Mặt Trời tại các điểm cực.
Một số giả thuyết cho rằng dường như người Châu Âu cổ đại đã cố tình chôn cất nó từ hàng nghìn năm về trước. Vào thời điểm đó, họ đã sử dụng chiếc bản đồ này được khoảng 200 năm và thậm chí đã thực hiện một số thay đổi để ẩn đi một số ngôi sao và thêm vào các biểu tượng để phù hợp hơn với các tháng nhuận.
Đến năm 1999, chiếc đĩa này đã bị một nhóm săn tìm cổ vật đào được ở gần khu rừng Nebra, miền đông nước Đức. Khu rừng này chứa rất nhiều cổ vật quý giá bởi nó từng là khu định cư lâu đời nhất của người Châu Âu trong quá khứ. Khi đó, đĩa Nebra được tìm thấy cùng với 2 chiếc rìu, 2 thanh kiếm và một cái đục,… Nhưng đó không phải là một khám phá khảo cổ như thông thường bởi nhóm người tìm thấy nó là một nhóm trộm cổ vật.
Do đó, các chuyên gia đã không thể phân tích chiếc đĩa Nebra ngay khi nó được đào lên, điều này đã làm nó trở thành một trong những bí ẩn khảo cổ lớn nhất Châu Âu vào thời điểm đó. Bên cạnh đó, việc khai quật thô sơ và thiếu kiến thức của nhóm săn cổ vật đã làm hỏng vành ngoài của chiếc đĩa và khiến một mảnh của vòng cung bằng vàng cùng một trong những ngôi sao bị mất. Tuy hư hỏng nhưng chiếc đĩa Nebra vẫn bị bán cho một tên buôn cổ vật bất hợp pháp ở Thuỵ Sĩ. Phải đến năm 2002, các chuyên gia mới có thể tìm thấy nó.
Ban đầu nhiều người cho rằng đĩa thiên văn Nebra là một đồ khảo cổ giả mạo. Chẳng hạn như Richard Harrison, giáo sư về lịch sử Châu Âu tại đại học Bristol từng trả lời trong một buổi phỏng vấn “Khi lần đầu nghe đến đĩa Nebra, tôi nghĩ đó chỉ là một trò đùa, lúc đó tôi thực sự nghĩ đó là một món đồ giả mạo. Bởi đó là một tác phẩm phi thường đến nỗi không ai trong chúng ta ngạc nhiên nếu nó là do một người thợ rèn tài giỏi nào đó đã tạo ra và bán ra với giá cực cao.” Sự hoài nghi của Harrison vào thời điểm đó là hoàn toàn hợp lý bởi ông chưa từng nhìn thấy chiếc đĩa đó. Tuy nhiên, sau khi chiếc đĩa trải qua quá trình phân tích khoa học chi tiết, nó đã được chứng minh là đồ thật và là hiện vật quý giá của nhân loại. Năm 2013, UNESCO đã công nhận đĩa trời Nebra là di sản tư liệu và nhận xét đây là tác phẩm “mô tả cụ thể và lâu đời nhất về các hiện tượng vũ trụ trên toàn thế giới.”
Đĩa trời Nebra được làm bằng đồng với đường kính khoảng 30cm, nặng 2,2 kg và có phủ lớp gỉ màu xanh lam, xanh lá cây. Trên đĩa còn được khảm các biểu tượng bằng vàng mô tả hình ảnh Mặt Trăng lưỡi liềm, Mặt Trời hoặc một Mặt Trăng tròn và 32 ngôi sao (các vì sao còn tạo thành cụm 7 được cho là đại diện của sao Pleiades). Hai vòng cung bằng vàng được thêm vào sau ở 2 bên chiếc đĩa với độ mở góc 82 độ thể hiện chính xác vị trí của Mặt Trời vào mùa hè và mùa đông tại vĩ tuyến Mittelberg (51 ° N). Trong khi một vòng cung nhỏ hơn nằm ở phía dưới lại đại diện cho một chiếc thuyền mặt trời với nhiều mái chèo. Có khoảng 40 lỗ nhỏ với đường kính khoảng 3mm được đục xung quanh viền đĩa, giúp người dùng có thể dễ dàng gắn nó vào một mảnh vải và mang ra ngoài.
Mỗi biểu tượng trên đĩa đều là một phần trong tín ngưỡng của người Châu Âu xưa. Trong đó, Mặt Trời được người dân tôn thờ như điềm báo cho sự sống khắp Châu Âu; Mặt Trăng thì được dùng như một biểu tượng đánh dấu thời gian trôi qua. Còn thuyền Mặt Trời thì chỉ quan niệm thần thoại của người Châu Âu rằng ban đêm, Mặt Trời sẽ được đưa đi bằng một con thuyền.
Hầu hết các nhà nghiên cứu đều cho rằng người Châu Âu xưa đã dùng nó như một chiếc đồng hồ thiên văn để giúp họ đánh giá thời điểm thích hợp (đông hay hè) để bắt đầu trồng trọt hay thu hoạch mùa màng. Theo đó, cụm sao Pleiades là dấu hiệu chỉ dẫn cho nông dân vùng Lưỡng Hà và Hy Lạp cổ đại, nó xuất hiện vào tháng 3 và biến mất vào tháng 10. Do đó, nông dân khu vực thường dựa vào đó để tiến hành trồng trọt, chăn nuôi.
Các học giả cổ đại đã lập ra bản đồ các vì sao trong hàng nghìn năm biển hiện qua các tổ hợp công trình thiên văn như vòng tròn Goseck và Stonehenge. Điều này đã cho thấy con người từ xưa đã biết đến các vì sao và các sự kiện thiên văn cơ bản như nhật thực, nguyệt thực. Nhưng theo những phát hiện trước kia, hình ảnh về một chòm sao thực tế chỉ được ghi nhận sớm nhất vào năm 1400 TCN ở Ai Cập cho đến khi đĩa trời Nebra được phát hiện.
Nếu đĩa trời Nebra được tìm thấy ở Ai Cập hay Hy Lạp, nơi mà nền văn minh đã đạt được đến một mức độ trong thời kỳ đồ đồng, nó có thể sẽ không gây tò mò như thế. Nhưng chiếc đĩa lại được tìm thấy ở Bắc Âu, nơi được xem là man rợ vào thời kỳ đó, nơi không có các thành phố vĩ địa, không có các hình thức chữ viết sơ khai, không có dấu hiệu của triết học. Mọi thứ mà các nhà khảo cổ học đã từng tìm thấy ở khu vực này chỉ là kiếm, giáo rìu, một xã hội khá nguyên thuỷ. Thế nhưng việc phát hiện đĩa trời Nebra đã làm mọi người phải suy nghĩ hoàn toàn khác.
Theo Harald Meller giám đốc bảo tàng nhà nước ở Halle, nơi đang lưu trữ chiếc đĩa cho biết: “Các quy tắc thiên văn sẽ không thể được mô tả nếu không trải qua quá trình quan sát chuyên sâu trong suốt nhiều thập kỷ. Cho đến khi đĩa trời Nebra được phát hiện, cũng chẳng ai nghĩ rằng người xưa lại có kiến thức và khả năng thiên văn chính xác đến dường này.”
Nguồn: TT
- Nguồn gốc thực sự của bản đồ sao chiêm tinh và 12 cung hoàng đạo
- Giải mã thông điệp Arecibo và sứ mệnh liên lạc với người ngoài hành tinh
- Dụng cụ thiên văn bằng vàng cổ đại thời Càn Long: 3.000 viên ngọc trai tụ hợp thành 300 chòm sao